Energia niezbędna jest nie tylko do codziennej aktywności związanej z czynnością zawodową, obowiązkami domowymi czy uprawianiem sportu, ale także do przebiegu wszystkich procesów biochemicznych, które cały czas zachodzą w organizmie człowieka. Dostarczenie optymalnej ilości energii każdego dnia, wraz z niezbędnymi składnikami odżywczymi, zapewnia utrzymanie dobrego stanu zdrowia.

Jakie jest dobowe zapotrzebowanie na energię?

Każdego dnia wraz z pożywieniem należy dostarczyć taka ilość energii, która zrównoważy wydatek energetyczny osoby zdrowej o prawidłowym stanie odżywienia i pozwoli na utrzymanie:

• dobrego stanu zdrowia,
• optymalnej masy ciała i jego składu,
• wykonywania codziennych aktywności
• uprawiania aktywności fizycznej
• potrzeb szczególnych związanych ze wzrostem i rozwojem dzieci i młodzieży, a także okresem ciąży i laktacji.

Na całodobowe zapotrzebowanie organizmu składają się potrzeby związane z podstawową przemianą materii (PPM, z ang. basal metabolic rate, BMR), metabolizowaniem pożywienia, codzienną aktywnością fizyczną, a także ze wzrostem organizmu oraz okresem szczególnym – ciążą i laktacją.

Co oznacza podstawowa przemiana materii?

PPM stanowi energię potrzebną do utrzymania wszystkich podstawowych procesów zachodzących w organizmie, czyli m.in. przemian komórkowych, transportu substancji, produkcji, wydzielania i metabolizmu hormonów czy enzymów, utrzymania temperatury ciała, funkcjonowania różnych narządów. Pomiaru PPM dokonuje się w stanie spoczynku.

Wartość PPM uwarunkowana jest wiekiem, płcią, masą i składem ciała oraz stylem życia. Zazwyczaj stanowi 45-75% dobowego całkowitego wydatku energetycznego.

Inne wydatki energetyczne

Codzienna aktywność fizyczna, do której zaliczymy pracę zawodową, obowiązki domowe czy sport uprawiany rekreacyjnie, stanowi w przybliżeniu 30% energii wydatkowanej w ciągu dnia.

Około 10% energii niezbędne jest do termogenezy poposiłkowej, gdyż trawienie, wchłanianie i transport substancji odżywczych wymaga energii.

Do około 20 roku życia część energii wykorzystywana jest na wzrost organizmu. U niemowląt wydatki energetyczne związane z wzrostem wynoszą nawet 35% zapotrzebowania energetycznego, u dzieci rocznych i dwuletnich, odpowiednio 5% i 3%. Do okresu dojrzewania koszt energetyczny wzrostu organizmu wynosi ok. 1%, a następnie spada do 0 w okolicy 20 lat.

Ciąża i laktacja to szczególne okresy w życiu kobiety. Dodatkowa energia niezbędna jest do prawidłowego przebiegu ciąży i laktacji. Dlatego też zaleca się zwiększenie wartości energetycznej diety w II trymestrze o 360 kcal, w II trymestrze o 475 kcal, natomiast w okresie laktacji (0-6 miesiąc) o 505 kcal.

Jak określić dobowe zapotrzebowanie energetyczne?

Metod na określenie całkowitej przemiany materii (CPM) jest wiele. Jednak w praktyce zazwyczaj wykorzystuje się normy żywienia lub wyliczenia na podstawie wykonanych pomiarów składu ciała lub dostępnych wzorów.

W pierwszej kolejności szacuje się PPM, a następnie uwzględnia aktywność fizyczną danej osoby.

W przypadku braku możliwości określenia PPM metodą kalorymetrii pośredniej, można posłużyć się równaniami Harrisa-Benedicta lub Mifflina-St.Jeora (wskazane do wyliczeń u osób z nadmierną masą ciała).

Wzory Harrisa-Benedicta:

PPM (kobiety) = 655,1 + (9,563 x masa ciała [kg]) + (1,85 x wzrost [cm]) – (4,676 x [wiek])

PPM (mężczyźni) = 66,5 + (13,75 x masa ciała [kg]) + (5,003 x wzrost [cm]) – (6,775 x [wiek])

Wzory Mifflina-St.Jeora:

PPM (kobiety) = (10 x aktualna masa ciała [kg]) + (6,25 x wzrost [cm]) –(5 x wiek) –161
PPM (mężczyźni) = (10 x aktualna masa ciała [kg]) + (6,25 x wzrost [cm]) –(5 x wiek) + 5

W kolejnym kroku należy oszacować wydatek energetyczny danej osoby związany z codzienną aktywnością domową, zawodową oraz fizyczną. Na podstawie dostępnych w literaturze fachowej tabel można oszacować dobowy koszt energii dla wszystkich czynności. Suma PPM i wydatków energetycznych organizmu składa się na całkowitą przemianę materii.

Do określenia CPM można również wykorzystać przygotowane przez ekspertów współczynniki aktywności fizycznej PAL ( z ang. physical activity level), które są ilorazem całkowitego wydatku energetycznego i podstawowej przemiany materii. Niską aktywność fizyczną określa PAL na poziomie 1,40-1,69; umiarkowaną w zakresie 1,7-1,99, natomiast wysoką w granicach 2,00-2,40. U dorosłych mężczyzn i kobiet (wyjątek stanowi okres ciąży i laktacji) CPM stanowi iloczyn PPM oraz PAL.

1. Jarosz (red.): 2012: Normy żywienia dla populacji polskiej - nowelizacja, Instytut Żywności i Żywienia, Warszawa
2. World Health Organization. Human Energy Requirements Report of a Joint FAO/WHO/UNU Expert Consultation, Rome, Italy, 17–24 October 2001. Food and Agriculture Organization of the United Nations: Rome, 2004.
3. Zespół ds. leczenia otyłości u osób dorosłych Polskiego Towarzystwa Dietetyki: Gajewska D, Myszkowska-Ryciak J, Lange E, Gudej S, Pałkowska-Goździk E, Bronkowska M, Piekło B, Łuszczki E, Kret M, Białek-Dratwa A, Pachocka L, Sobczak-Czynsz A. Standardy leczenia dietetycznego otyłości prostej u osób dorosłych. Stanowisko Polskiego Towarzystwa Dietetyki 2015.Dietetyka 2015 vol.8, Wyd. Spec.